Cây kê còn gọi là tiểu mễ, bạch lương túc, túc cốc, cốc tử… được trồng phổ biến và khá quen thuộc với mọi người. Hạt kê được xem là loại lương thực phụ, trong nhân dân thường nấu cháo kê hay hay ăn với bánh đa gọi là bánh đa kê được nhiều người ưa thích và kể cả nấu chè rất tốt và ngon miệng. Không chỉ sử dụng làm thực phẩm, là loại giàu dược tính nên hạt kê được sử dụng trong trị liệu nhiều bệnh.
Truyền thuyết cho rằng sự thuần hóa cây kê là do Thần Nông, một nhân vật thần thoại. Tương tự, kê đã được đề cập trong một số văn bản Yajurveda còn tồn tại lâu đời nhất, có nội dung về kê vàng (priyangava), kê Barnyard (aanava) và kê ngón tay đen (shyaamaka), chỉ ra rằng việc sử dụng kê đã từng rất phổ biến, có niên đại từ năm 4500 TCN, trong thời kỳ đồ đồng.
Kê còn có tên tiểu mễ, cốc nha, là một món ăn trong 10 sở thích của người sống trường thọ. có hình dáng gần giống với cây cây lúa mì, nhưng hạt kê thường to hơn nhiều so với hạt lúa mì. Chè kê, bánh đa kê, cháo kê thịt gà là đặc sản của nhiều địa phương. Kê có tác dụng lợi tiểu, ngừa sỏi thận, đái tháo đường và tiêu chảy; là lương thực tốt cho người đau dạ dày và mắc chứng khó tiêu, miệng hôi, tỳ vị hư nhược. Ngoài ra, kê còn là món ăn tốt cho người bị thấp khớp, làm dịu cơn đau do sinh đẻ.
Theo Đông y, kê có vị ngọt, tính hơi hàn, có tác dụng bổ trung ích khí, trừ được những chứng phiền khát. Cháo kê thông được tiểu tiện, chữa được chứng phiền khát vì dạ dày nóng quá. Hạt kê có tác dụng hòa trung, bổ thận, khỏe tì vị trừ nhiệt, giải độc, giải khát, lợi tiểu tiện. Chủ yếu dùng cho tì vị hư nhiệt, đau bụng nôn mửa, chống thiếu nước khi tiêu chảy. Theo y học hiện đại, hạt kê chứa rất nhiều melatonin, chất có tác dụng trấn tĩnh tinh thần và gây buồn ngủ, vì thế cháo kê là một món ăn rất bổ dưỡng giúp có được một giấc ngủ ngon.
Trẻ nhỏ tiêu hóa kém: Kê 100g, khoai mài lượng vừa đủ, đun thành cháo ăn. Cho trẻ ăn sáng, tối, liên tục trong 10 ngày.
Chứng mồ hôi trộm: Kê dẻo lượng vừa đủ, đun cháo ăn. Dùng trong 5 ngày.
Tì vị hư yếu, tiêu hóa kém, đau bụng nôn mửa: Bột kê 150 - 200g hòa với nước, viên lại thành viên. Mỗi lần ăn 30 - 50 viên, chưng chín xong cho thêm ít muối, ăn không hoặc ăn với canh.
Người cao tuổi gầy yếu, phụ nữ sau đẻ thiếu sữa: Kê 30 - 50g đun cháo cho thêm đường đỏ đủ lượng đánh đều, ăn lúc nóng hoặc dùng kê, khoai lang (mỗi thứ 50g), đun thành cháo ăn vào sáng và tối.
Kê giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa. Hạt kê chứa hydrat carbon, protein, lipid, Ca, P, Fe, các loại đường, sinh tố nhóm B. Vị ngọt mặn, tính mát; vào tỳ, vị, thận; kê có tác dụng kiện tỳ hòa vị, bổ thận thanh nhiệt. Dùng cho người tỳ vị hư nhiệt với các biểu hiện: nôn ói, nôn oẹ ra thức ăn (phản vị), đái tháo đường, tiêu chảy...
Tuy hạt kê là loại lương thực phụ nhưng nó lại có giá trị dinh dưỡng cao và được sử dụng làm nhiều món ăn được rất nhiều người yêu thích như cháo, bánh đa kê...
Hạt kê là một loại ngũ cốc có chứa nhiều thành phần dinh dưỡng như tinh bột, protein, lipid, rất giàu hàm lượng khoáng chất canxi, Photpho, đặc biệt có hàm lượng sắt rất cao, các loại vitamin nhóm B như B1, B2... Là những thành phần rất có lợi cho sức khỏe. Cho nên việc ăn thường xuyên hạt kê rất tốt cho cơ thể, đặc biệt những người kém hấp thu, mới ốm dậy...
Cháo kê, khoai lang: kê 50g, khoai lang 60g. Khoai lang gọt vỏ thái lát; kê xay bỏ vỏ; nấu cháo. Ăn bữa sáng. Món này thích hợp cho người đái tháo đường tỳ vị hư nhược.
Cháo kê: kê 200g, bột mỳ 100g, trộn đều, nấu cháo. Ăn khi đói, ngày 2 lần. Món này tốt cho người cao tuổi, tỳ vị hư nhược, ăn không tiêu, người gầy, sút cân, phiền khát.
Cháo kê trúc diệp: kê 200g, đạm trúc diệp 40 - 60g thái nhỏ, nấu lấy nước bỏ bã. Kê nấu với nước đạm trúc diệp thành cháo. Món này tốt cho người say nóng, cảm nắng, hồi hộp kích ứng, tim đập mạnh, giật tay chân.
Cơm kê: kê được đồ hoặc nấu thành dạng cơm xôi, ăn hàng ngày, thích hợp cho người đái tháo đường.
Cháo kê đại táo: kê 200g, đại táo 10 - 12 quả nấu cháo thêm đường. Món này tốt cho người già, trẻ em rối loạn tiêu hóa, ăn kém, tiêu chảy, mỏi mệt.
Cháo kê trúc diệp: kê 200g, đạm trúc diệp 40 - 60g thái nhỏ, nấu lấy nước bỏ bã. Kê nấu với nước đạm trúc diệp thành cháo. Món này tốt cho người say nóng, cảm nắng, hồi hộp kích ứng, tim đập mạnh, giật tay chân.
Cơm kê: kê được đồ hoặc nấu thành dạng cơm xôi, ăn hàng ngày, thích hợp cho người đái tháo đường.
Cháo kê đại táo: kê 200g, đại táo 10 - 12 quả nấu cháo thêm đường. Món này tốt cho người già, trẻ em rối loạn tiêu hóa, ăn kém, tiêu chảy, mỏi mệt.
Giúp ổn định đường huyết: Đây là loại hạt có chỉ số đường huyết thấp, có lượng chất xơ cao hơn so với một số loại hạt ngũ cốc khác, cho nên giúp bổ sung đủ dinh dưỡng nhưng không gây tăng đường huyết. Món cháo kê là lựa chọn tuyệt vời cho bữa ăn phụ của người tiểu đường.
Tốt cho hệ tiêu hóa: Hạt kê theo đông y có tác dụng kiện tỳ, ích vị nên được sử dụng cho những người có tình trạng tỳ vị hư làm ăn không ngon, hạt bị nôn ói, tiêu chảy, ăn uống không tiêu, kém hấp thu. Thường xuyên dùng hạt kê sẽ giúp những người có hệ tiêu hóa kém cải thiện tốt hơn.
Giúp bổ máu: Trong hạt kê không chỉ có nhiều thành phần tốt cho sức khỏe, mà hàm lượng sắt trong hạt kê tương đối cao. Sắt là một thành phần quan trọng trong quá trình tạo hồng cầu, cho nên giúp ích cho những người bị thiếu máu thiếu sắt, nhất là phụ nữ mang thai và sau sinh nhu cầu về sắt tăng.
Hỗ trợ điều trị suy nhược có thể: Hạt kê rất tốt cho những người thường xuyên mệt mỏi, gây yếu, ăn ngủ kém, mới ốm dậy vì trong hạt kê chứa hàm lượng sinh tố B và các chất vi lượng cần thiết cho quá trình phục hồi sức khỏe. Theo đông y thì người mới ốm dậy rất cần được bồi bổ tỳ vị, vì đây là cơ quan trọng trong dễ bị tổn thương, mà hạt kê lại có công hiệu bổ tỳ vị rất tốt.
Kích thích tiết sữa cho phụ nữ sau sinh: Hạt kê giúp cho phụ nữ sau sinh có nhiều sữa.
Hạt kê có vị ngọt, mặn tính mát có tác dụng bổ thận dùng trong trường hợp thận hư gây đau lưng, mỏi gối, tóc bạc sớm, di tinh, mộng tinh..
Cháo kê thịt gà: Hạt kê vo sạch ngâm khoảng 1 giờ cho mềm, thịt gà luộc chín. Vớt gà ra cho khô rồi xé nhỏ, đồng thời cho hạt kê đã ngâm vào nước luộc gà nấu lửa nhỏ, cần khuấy liên tục để tránh bị cháy. Khi hạt kê chín thì cho gà vào và cho gia vị vừa ăn. Cháo hạt kê thịt gà là món ăn bổ dưỡng rất tốt cho người gầy yếu, mệt mỏi, chán ăn, mới ốm dậy, phụ nữ sau sinh ít sữa...
Cháo kê với khoai lang: Chuẩn bị hạt kê vừa ăn bỏ vỏ, khoai lang gọt vỏ thái lạt. Cho hai loại vào nấu cùng nhau tới khi chín, nêm gia vị vừa đủ. Món ăn này có thể dùng cho bữa sáng rất tốt cho người tiểu đường, ăn không ngon...
Cháo kê chay: Chuẩn bị bột mì và hạt kê với tỷ lệ 1:2, sau đó trộn đều hai nguyên liệu dùng để nấu thành cháo. Ăn khi đói ngày 2 lần rất tốt cho người cao tuổi, tỳ vị hư, ăn uống không tiêu, gầy sút cân, tiểu đường...
Cháo kê với trúc diệp: Chuẩn bị hạt kê và một ít lá trúc diệp(lá tre) đã được thái nhỏ. Nấu trúc diệp lên sau đó lấy nước bỏ bã, cho hạt kê vào nước lá trúc diệp nấu lên thành cháo. Món ăn rất tốt cho những người bị say nắng, say nóng, hồi hộp trống ngực...
Cháo kê với đại táo: Chuẩn bị khoảng 200gr hạt kê với khoảng 12 quả đại táo. Sau đó nấu thành cháo, cho thêm đường vừa ăn. Món này rất tốt cho trẻ em,người già bị rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, ăn kém, người mệt mỏi...
Cơm hạt kê: Hạt kê được nấu thành dạng cơm xôi dùng để ăn hàng ngày thay cơm. Tốt cho người mắc bệnh tiểu đường.
Chè kê: Chuẩn bị kê khoảng 150gr , đường phèn khoảng 5-7 cục (50g). Kê xát sạch vỏ, nấu cháo chín rồi cho đường vào, đánh tan, đun sôi là được. Món này tốt cho những người lao động nặng hay phòng dục quá độ gây nên thấy người hâm hấp nóng, ho, ra mồ hôi trộm, mất ngủ.
Lưu ý bạn không nên ăn hạt kê với hạt hạnh nhân để tránh gây ra tình trạng nôn và tiêu chảy. Sản phẩm này không phải là thuốc không thể thay thế thuốc chữa bệnh.
Mr Trường – Y sĩ Y Học Cổ Truyền